урок м багдановіч зімовая дарога
Конкурс чытальнікаў вершаў сэрцам роднага слова краніся мэта. Паглыбіць веды вучняў пра жыццёвы і творчы шлях м. Добры дзень, шаноўныя госці, калегі, сябры. Мы вітаем удзельнікаў конкурсу чытальнікаў “сэрцам роднага слова краніся…”, які стаў ужо традыцыйным у нашай школе.
2016 год аб’яўлены ў беларусі годам культуры. Сваімі творамі ён узняў беларускую літаратуру на сусветны ўзровень, выявіў незвычайную сілу і творчую моц беларускага слова. Журы будзе ўважліва слухаць і па выніках конкурсу аб’явіць пераможцаў. Як вы думаеце, чаму ў маіх руках васількі. У гэтым годзе памірае маці паэта, і сям я пераязджае ў ніжні ноўгарад. Вучыцца максім пачаў з шасці гадоў. Да гэтага з ім займаўся бацька, які меў педагагічную адукацыю. У сямнаццаць гадоў ён ужо піша вершы, якія мы сёння называем хрэстаматыйнымі. Усе, хто ведаў паэта, не праміналі кожны раз падкрэсліць, што гэта быў прыгожы юнак, высокі, з каштанавымі валасамі, што хваліста пераліваліся, з карымі вачыма, адухоўленым тварам. Таленавіты ад прыроды, надзелены паэтычнай душой, максім піша на роднай беларускай мове.
Мове бацькоў і прадзедаў ён навучыўся з кніг. Бацька паэта быў выдатным беларускім вучоным - этнографам, меў багатую бібліятэку самых разнастайных кніг пра беларусь, якімі захапіўся ў гады дзяцінства і максім. Менавіта гэтыя кнігі абудзілі ў ім цікавасць да роднага краю, яго трагічнага лесу, яго людзей і прыроды – цікавасць, якая перарасла затым у самаахвярную любоў, вялікую мэту ўсяго жыцця. Запрашаю паслухаць вершы. Вялікую ролю ў ранняй творчасці м. Лесуны, вадзянікі і русалкі так арганічна ўведзены ў паэтычную фактуру вершаў, што зусім не псуюць хараства рэалістычных малюнкаў, а толькі надаюць ім адметны каларыт і дапамагаюць стварыць пэўны настрой. Праслухаем верш “вадзяннік”. Свет прыроды, бясконца разнастайны ў сваіх формах, гуках і колерах, любой парой года і ў любую часіну дня хваляваў паэта. На шчасце, яго паэтычны талент шчодра раскрыўся не толькі ў пейзажнай лірыцы, але і ў творах сацыяльна - грамадскага зместу, і ў вершах пра каханне, філасофскіх мініяцюрах на тэму жыцця і смерці, распрацаваў класічныя жанры вершаў, пісаў байкі. Яна - сястра таварыша максіма, гімназістка, удзельніца вясёлых студэнцкіх вечарынак, на ўсё жыццё паланіла сэрца паэта. Гэта была прыгожая дзяўчынка з тонкімі рысамі твару і цёмнымі вачыма. Добра ведала некалькі замежных моў, цудоўна грала на піяніна. Максім ведаў, што ганна пасля інстытута будзе паступаць у пецярбургскую кансерваторыю і разлічваў сам паступіць у пецярбургскі універсітэт і быць побач з каханай. Але марам паэта не суджана было здзейсніцца, яны мелі зусім нядоўгі век. Цётка ганны, якая апекавала дзяўчыну, зведаўшы пра хваробу максіма на сухоты, робіць усё, каб перашкодзіць каханню і амаль сілаю выдае яе замуж за другога. Розумам паэт адчуваў заканамернасць такога зыходу.
Розумам, але не душой. Але пагібельная хвароба, якая ўвагнала ў магілу яго маці і старэйшых братоў, прымушае кінуць усё - планы, справы, сяброў. Нарэшце сябрам удалося сабраць грошы, і максім багдановіч паехаў на поўдзень на лекаванне.
Сярод рэчаў, якімі ён даражыў, было маленькае люстэрка ў металічнай аправе, што засталося яму ў памяць ад маці. Перад ад ездам сястра бядулі нечакана выпусціла з рук люстэрка, яно разбілася. Усе кінуліся яго супакойваць, угаворваць і толькі на вакзале, расчулены цеплынёй праводзінаў, ён забыўся пра гэты выпадак. Блізілася трагічная развязка. Паэт пра гэта ведаў і яшчэ больш настойліва працаваў. Думкі і пачуцці, якімі ён жыў, так і прасіліся на паперу.
Горка было яму ведаць, што яго чакае.
Столькі яшчэ засталося не зробленым, не напісаным, не пражытым. Пра сваю хуткую смерць ён ведаў, але не страціў мужнасці, не змаладушнічаў; аб смерці ён гаворыць у вершах проста і натуральна, як аб жыцці, аб каханні, без адчаю і жаху.
Усяго дзесяць гадоў доўжылася дзейнасць таленавітага сына беларускай зямлі. імя паэта стала адным з самых дарагіх у памяці ўдзячных нашчадкаў. Мы вельмі любім сваю зямлю. Мы памятаем славутыя імёны нашых продкаў. Наша зямля, краіна - адзіная, чароўная і непаўторная. Чым так прываблівае беларуская зямля. Напэўна, не толькі сваёй сціплай і рамантычнай прыродай, мовай, казкамі, легендамі, але і людзьмі, якія жылі і жывуць тут. Гэтаму пасведчанне зорка беларускай паэзіі - м. Жыццёвы і творчы шлях (9 класс) развіваць эмацыянальную сферу вучняў, узбагачаць лексічны запас, пашыраць культурны і літаратурны кругагляд. Выхоўваць пачуццё суперажывання, мастацка - эстэтычныя каштоўнасныя арыентацыі. Жыццё яго было кароткім, як лістападаўскі дзень, і хмурным, быццам позняя восень. Толькі 25 вёсен сустрэў м. Але ж ён так многа зрабіў. I яшчэ больш не паспеў зрабіць. Яго імя ўпісана зала - тымі літарамі ў гісторыю беларускай культуры. Кожна е пакаленне адкрывае для сябе веліч асобы паэта і незвычайны свет яго паэзіі. Калі і дзе яна была надрукавана. Назавіце імя і прозвішча выдаўца. Для стрыечнай сястры ані гапановіч м. Як называецца гэты рукапісны зборнік. Назваць не менш за чатыры. ) (англійскую, балгарскую, венгерскую, грузінскую, іспанскую, казахскую, малдаўскую, мангольскую, няме ц кую, польскую, рускую, украінскую, французскую і інш. ) яму таксама не былі чужымі гэтыя юначыя жаданні. Паэта хвалявала дзявочае хараство. У яго былі свае сардэчныя прыхільнасці. Ёй прысвечаны і асобныя творы, і шматлікія чарнавыя накіды. Не лёгка прабіваўся м. Купала глыбокім інтуітыўным чуццём адчуў у асобе маладога. З цягам часу палымяным абаронцам м. Купалы, але з іншым подпісам. У карэктуры ядвігін ш. «кожны сваім псеўданімам вызначае сваё крэда, свой кірунак, а што за душою гэтага юнака, ліцэіста, эстэта. Яму гэтыя бядулі ды гаруны не падыдуць. Яму трэба чысты - чысты псеўданім, ясны, як юнацтва. Гэта будзе псеўданім - падказка. З народных крыніц яму трэба чэрпаць свае вершы. Родная сястра маці максіма, аляксандра апанасаўна, стала жонкай адама ягоравіча, хоць шлюб і не быў узаконены вянчаннем і адпаведнымі грамадзянскімі актамі. — у адным са сваіх вершаў, прысвечаных с. “ …так ярка пражыць – лепшай долі няма на зямлі ”. Сёння, разважаючы пра кароткае, але яркае, як след зоркі, жыццё паэта, мы можам паўтарыць гэтыя словы. Ці казаць, ад чаго пацямнела рака, зашамрэлі мацьней каласы і аб чым шэпча ім галасок вецярка, што зіяе - дрыжыць на лісьцёх лазьняка. Кроплі сьлёз ці халоднай расы. Возера стаяў калісь тут бор стары, і жыў лясун у тым бары. Зрубалі бор – лясун загінуў, во сьлед яго ад той пары. Сваё люстэрка ён пакінуў. Вадзянік сівавусы, згорблены, я залёг між цінай і гадамі грэюся – сплю на дне ракі. Твар травой аблутана, быццам павуцінай, засыпаюць грудзі мне жоўтыя пяскі. Над вадой ля берага ціха сьпіць асока, ды лаза зялёная жаліцца - шуміць, хвалі ціха коцяцца і бягуць далёка, – і усё навокала сном адвечным сьпіць. Зьмяіны цар ў цёмным небе – хараводы сіняватых зорак, ў цёмным небе сьвеціць месяц залатым сярпом. Мы ўжо выйшлі зь цесных, душных падзямельных норак, на зімовы цёплы вырай цягнемся - паўзём. ў полі, ў лесе нам усюды праляглі дарожкі. Йстужкай рушымся між пушчы, на сам перад – я. Зіхацяць маей кароны залатыя рожкі, цёмным блескам адлівае ўся луска мая. Нам ня трэба ні ад чога ноччу абароны. А спаткаем чалавека, – порт расьсьцеле ён; залаты ражок яму я ўраню з кароны, і па белай палатніне дальш мы папаўзём. Бура панурая, вялізная жывёла па шыры неба ў даль марудна праплывае.
Але вось паветра расьсякае агністы меч і зіхаціць вясёла. Ударыў ён – і грукат пракаціўся; мігае грозны меч, удары не сьціхаюць, і ўніз халодныя бічы крыві сьцякаюць, а людзі кажуць. У небе – ля хмары грымотнай – празрыстая, лёгкая хмара шпарка плыла, і абедзьве чагось чырванелі ад жару.
Зьліцца жадалі яны, зрабіліся б хмарай магутнай, але далёка іх вецер разьнёс, наляцеўшы нячутна. Дробным дажджом над зямлёй, як сьлязамі, адна пралілася; гулкім раскатам грымотаў другая ў адказ азвалася. і паасобку загінулі хмары бяздольныя тыя, чуючы ў небе, як вецер над сьмерцю іх радасна вые.
Оглянись – и мир вседневный многоцветен и чудесен. Фет 1 прывет табе, жыцьцё на волі. Над галавой – дубоў павець, віднеюць неба, горы, поле празь лісьцяў сець. Лахмоцьці ценяў на палянах, схаваўшы золата, ляжаць; яго слаі з - пад дзір парваных аж зіхацяць. А к ночы свой чырвоны веер у небе сонца разьвярне і разварушаны ім вецер у даль памкне.
Калі жа пабляднее золак і цёмнай зробіцца вада, зазьзяе серабром іголак зор грамада. і роўна мілымі зрабіцца здалеюць яркі блеск і цень, той дзень, што мае нарадзіцца, і зьнікшы дзень. Цёплы вечар, ціхі вецер, сьвежы стог, улажылі спаць мяне вы на зямлі. Не ўстае стаўпом пыл сьветлы ўздоўж дарог, ў небе месяца праглянуў бледны рог, ў небе ціха зоркі расьцьвілі. Заварожаны вячэрняй цішынёй, я ня цямлю, дзе рука, дзе галава; бачу я, з прыродай зьліўшыся душой, як дрыжаць ад ветра зоркі нада мной, чую ў цішы, як расьце трава. Добрай ночы, зара - зараніца. ўжо імгла над зямлёю лажыцца, чорнай рызай усё пакрывае, пылам зор небасхіл абсявае.
Цішыня агартае мне душу.
Вецярок прыдарожную грушу ледзьве чутна варуша - калыша, міла бомы сьмяюцца ў цішы, ціха срэбрам грукае крыніца, добрай ночы, зара - зараніца. Ціха па мяккай траве сінявокая ноч прахадзіла; ціха з заснуўшых палян плыў у гару і зьнікаў, быццам дым сіняваты з кадзіла, рэдкі, правідны туман; неба ўсю глыб ажывіўшы, патроху празь цемнь выглядалі зорак дрыжачых вянкі; конікі суха зьвінелі; шырэй разьліваліся хвалі цёмнай, люстранай ракі; пала раса; у палёх загарэліся пацеркі мілых жоўта - чырвоных агнёў. Час, калі трэба журыцца душою на сьвежых магілах пуста пранёсшыхся днёў. Вечар на захадзе ў попеле тушыць кучу чырвоных кавалкаў вугля; ціха ўсё; вецер лістка не зварушыць, не скалыхнуцца ні траўкай паля; цёмныя цені даўжэй у лагчыне, птушкі прыстаўшай марудней палёт; сумна плыве маладзік бледна - сіні ў небе вячэрнім, зялёным, як лёд; іскрацца зорак сьняжынкі маркотна, збожжа пакрылася шызай расой. Кіньма жа думкі аб долі гаротнай, хоць бы на момант спачынем душой. Самнамбул месяц выплыў над змрочнай, заснуўшай зямлёй, і павёў яго ў цёмную даль за сабой, і прывабіў да мглістай халоднай вады, – сэрца білася рыбкай у сеці тады. Але месяц правёў праз раку сьветлы шлях. і разьвеяўся з сэрца дрыжачага жах. Зіхацела яна – серабра пуціна. Увадзіла ў той край, дзе пануе вясна. Доўга, доўга цябе ён чакаў і шукаў, але вось час жаданы нарэшце настаў. і пайшоў ён па шляху, пайшоў аж да дна. Агарнула яго цішына, глыбіна. Цветы последние милей роскошных первенцев полей. Пушкин 1 плакала лета, зямлю пакідаючы; ціха ліліся сьлязінкі на поле.
Але прыгожаю восеньню яснаю там, дзе упалі яны, вырасталі кветкі асеньнія, кветкі, ўспаённыя тугаю, горам, сьлязінкамі лета. Кветкі асеньнія, родныя, бледныя. Вырасьлі вы, каб ураз жа і згінуць. Можа таму - то душа надарваная гэтак любоўна вянок з вас сплятае.
Дзесь у хмарах жывуць павукі, што снуюць павучыну дажджа. Кожны тлусты і мяккі такі, скура сьлізкая, як у вужа; ў целе стыгне халодная кроў, злосьць бясцэльная ў мутных вачах. Во шорах ног павукоў, аплятаючых сьцены і дах. Разрытая магіла polatuj nad groby, piosenko. Ski 1 дробны дождж сячэ, ліецца; вецер злосна ў хату рвецца, ў полі стогнам аддаецца, стукне ў дзьверы і акно – сэрца беднае заб’ецца, і адразу ў ім прачнецца, і адразу скалыхнецца ўсё, што згінула даўно. ўспомніць сэрца, што любіла, ўспомніць моладасьць і сілу, ўсё, што зьнікла і уплыла, ўсё успомніць, як у сьне.
Сэрца не забыла, што жыцьцё ў ім загубіла. і разрытаю магілай вее сумна на мяне.
Газьніца гарыць, чырванее, і гарбата, астыўшы, стаіць, за сьцяной запявае завея, сумна бомамі ў полі зьвініць. З краю ў край яе гул аддаецца, і чагось усё думаю я, што зь няволі зімовай там рвецца крэпка скутая сьнегам зямля; грудзі моцныя цяжка ўздымае, ветрам вее, як дыхаць пачне, сьнег халодны ў палёх калыхае, і вось - вось свае путы страхне.
Verlaine 1 па - над белым пухам вішняў, быццам сіні аганёк, б’ецца, ўецца шпаркі, лёгкі сінякрылы матылёк. Раманс quand luira cette. Lly - prudhomme 1 зорка венэра ўзышла над зямлёю, сьветлыя згадкі з сабой прывяла. Помніш, калі я спаткаўся з табою, зорка венэра ўзышла. З гэтай пары я пачаў углядацца ў неба начное і зорку шукаў. Ціхім каханьнем к табе разгарацца з гэтай пары я пачаў. Але расстацца нам час наступае; пэўна, ўжо доля такая у нас. Моцна кахаў я цябе, дарагая, але расстацца нам час. Буду ў далёкім краю я нудзіцца, ў сэрцы любоў затаіўшы сваю; кожную ночку на зорку дзівіцца буду ў далёкім краю. Глянь іншы раз на яе, – у расстаньні там зь ёй зьліём мы пагляды свае.
Каб хоць на міг уваскрэсла каханьне, глянь іншы раз на яе.
Досі ўжо працы гэй, варушыцеся, коні панурыя, досі ўжо працы, бо сонца зайшло. Ярка - чырвоныя, жоўтыя, бурыя боразны ў небе яно правяло. Хутка ўжо зоркі зірнуць сіняватыя, месяц пакрые палі палатном. З вамі вярнуся дахаты я і пазабудуся сном. Сумна мне, а ў сэрцы смутак ціха запявае.
«сьцежка ў полі пралягае, траўкай зарастае.
Каля сьцежкі пахіліўся явар да каліны, – там кахаліся калісь - то хлопец і дзяўчына. Ой, ішла дарога долам, ды ішла і горкай, – не схавалася дзяўчына ад тэй долі горкай. Не кувай ты, шэрая зязюля, сумным гукам у бары; мо і скажаш, што я жыці буду, але лепш не гавары. Бо ня тое сьведчыць маё сэрца, грудзі хворые мае; боль у іх мне душу агартае, думцы голас падае.
Кажа, што нядоўга пажыву я, што загіну без пары. Прыляці ж тады ты на магілу, закувай, як у бары. Ян і маці ты стамілася, змарнела, сьлёз праліла рэчку.
Што ж, пастаў прад абразамі, запаліўшы, сьвечку.
Мо паможа яну гэты сьвет і пацер словы. Асьвяціла сьвечка з воску хлопца твар васковы. Тае воск, і ўніз ціхутка капелькі сьцякаюць, а ў вачах збалелых яна сьлёзы праступаюць. Сьвечка сьвеціць, сьвечка зьзяе, сьвечка дагарае, і ў панурай, цеснай хаце хлопец памірае.
Ой, ня век жа сьвечцы тонкай зіхацець, гарэці, – дагарыць яна і зьнікне, як і ўсё на сьвеце.
Сэрца ные, сэрца кроіцца ад болю, – ой, пайду я зь цеснай хаты ў тое поле.
ў чыстым полі вецер вее, павявае, – ты пакінь мяне, нуда мая нямая. Я тады б у песьні звонкай, салаўінай выліў тугу і на вецер буйны кінуў, і разьвеяў бы яе ён на раздольлі, каб ня ўбачыць мне ніколі ўжо нядолі. Летапісец душой стаміўшыся ў жыцьцёвых цяжкіх бурах, свой век канчаю я у манастырскіх мурах і пільна летапіс другі ўжо год пішу.
Старанна літары малыя вываджу і сьпісваю ўсё ад слова і да слова з даўнейшых граматак пра долю магілёва. і добрыя яго, і кепскія дзяла апавядаю тут. Так рупная пчала умее ў соты мёд сабраць і з горкіх кветак, і бачанаму мной – я годны веры сьведак. Хай тыя ведаюць, што зьявяцца па нас, ўсю праўду пра жыцьцё ў наш і пройшлы час, пра войтоў, лаўнікаў, і райцаў, і паспольства, пра розных каралёў, і бітвы, і пасольсва, што тут чынілася ў даўнія гады, што думалі, чаго жадалі мы тады, за што змагаліся, як баранілі веру, – хай зьведаюць усё патомкі праз паперу.
Яно забудзецца, умрэ, з вадой сплыве, – і вось у спомінах устане, ажыве, калі знайдуць маё няхітрае пісаньне пра гэтае жыцьцё, надзеі, справаваньне.
Так мора – ў гданску я чуваў – прымчыць вадой бутэльку к берагу, аблітую смалой, ўсю ў дробных ракаўках і ў ціне.
Не замала яна была ў вадзе і шмат чаго спаткала. Рыбалкі вылавяць бутэльку, разаб’юць i, як трапляецца, быць мо у ёй знайдуць ліста. За звычаю марскога гэтак весьці нам, утапаючы, шлюць людзі. ў моры дзесьці загінулі яны, і, можа, соткі год з тых часоў працяклі, і згінуў іх народ, і ўсё зьмянілася, і ўжо пра іх забылі. Вы, літары, цяпер нанова ўсё збудзілі. і людзі зьведаюць аб прадзедах сваіх, аб горы, радасьцях і аб прыгодах іх, каму маліліся, чаго яны шукалі, дзе на глыбокім дне іх крыюць мора хвалі. Перапісчык на чыстым аркушы, прад вузенькім акном, прыгожа літары выводзіць ён пяром, ўстаўляючы паміж іх чорнымі радамі чырвоную страку; усякімі цьвятамі, рознакалёрнымі галоўкамі зьвяроў і птах нявіданных, спляценьнем завіткоў ён пакрашае скрозь – даволі ёсьць знароўкі – свае шматфарбныя застаўкі і канцоўкі, і загалоўкі ўсе, – няма куды сьпяшыць. Парой ён спыніцца, каб лепей завастрыць пяро гусінае, і гляне.
Сьветла сонца стаўпамі падае праз вузкае аконца, і круціцца у іх прыгожы, лёгкі пыл; як сіняваты дым нявідзімых кадзіл, рой хмарачак плыве; шырокімі кругамі у небе ластаўкі шыбаюць над крыжамі, як жар гарашчымі, а тут, каля акна, маліноўка пяе і стукае жаўна. і зноў ён схіліцца, застаўку зноў выводзіць няяркім серабром; нячутна дзень праходзіць; ўжо хутка будзе ноч, і першая гвязда благаславіць канец прыгожага труда. Кніга псалтыр, пакрытую няжорсткай, бурай кожай, я ўзяў і срэбныя засьцёжкі адамкнуў, перачытаў радкі кірыліцы прыгожай і воску з ладанам прыемны пах пачуў. Вось псальма сьлічная. Як вее сьвежасьцю яе краса жывая. Як радасна далей сьпяшыць душа мая. Слуцкія ткачыхі ад родных ніў, ад роднай хаты у панскі двор дзеля красы яны, бяздольныя, узяты ткаць залатыя паясы. і цягам доўгія часіны, дзявочыя забыўшы сны, свае шырокія тканіны на лад пэрсідскі ткуць яны. А за сьцяной сьмяецца поле, зіяе неба з - за акна, – і думкі мкнуцца мімаволі туды, дзе расьцьвіла вясна, дзе блішча збожжа ў яснай далі, сінеюць міла васількі, халодным срэбрам зьзяюць хвалі між гор ліючайся ракі; цямнее край зубчаты бора. і тчэ, забыўшыся, рука заміж пэрсідскага узора, цьвяток радзімы васілька. Безнадзейнасьць скарына, доктар лекарскіх навук, у доўгай вопратцы на вежы сочыць зоры. З рухавых рук скарыны п’е адвар пан земскі пісар хворы. і ўраз пабачыў ён, што ізумруд ў пярсьцёнку залатым на пальцы штось імгліцца, што блеску ў ім няма. і з болем тут ён зразумеў, што ўжо к жыцьцю не вараціцца. Ціхі вечар; зьнікнула сьпякота, весялей струіцца між чарота рэчка, што ўцякае у ставок; ўкруг яго ідзе вярбін вянок йшчэ зялёных, сьвежых, хоць каравых; плесьня каля бярагоў іржавых саматканым поясам ідзе, і лілеі расьцьвілі ў вадзе.
Часам зь візгам ластаўка малая пранясецца нізка, і чыркае крылечкам з разгону гладзь стаўка, налякаўшы гэтым матылька. Часам лінь ці окунь успляснуцца, і кругі шырока разыйдуцца. Часам выпаўзаюць паляжаць тут вужакі шэрыя на гаць, у канцы каторай млын схіліўся; спарахнеў ён, ледзь не разваліўся, пачарнела кола, і даўно мохам цёмным абрасло яно. Але сёньня ходзіць кола млына, бо прыйшла да млынара дзяўчына, каб мог сукруху з сэрца збыць. ў белай вопратцы яна стаіць, нахіліла смуглую галоўку, і чуваць, як сэрца праз шнуроўку часта б’ецца. А стары млынар тройчы брызнуў ёй вадой на твар i, уставіўшы на хвалі вочы, прыглушоным голасам шапоча. «пакланюся я табе, царыца, чыстая, сьцюдзёная вадзіца. Ты цячэш балотамі, імхамі, жоўтымі, сыпучымі пяскамі, берагі крутыя падрываеш, дрэвы ды каменьні падмываеш і нясеш іх к мору - акіяну, к выклятаму востраву буяну.
Там і вецер буйны не гуляе, там і сонца краснае ня зьзяе, там ня блішча ясная зарніца. і прыносіш ты туды, вадзіца, важкі сум ад сэрца кацярыны. Я навокал абваджу тры тыны, на замок іх моцна замыкаю, ключ у мора - акіян кідаю. і падносіць млынару дзяўчына яйкі ў рэшаце і палатніну.
Вулкі вільні зіяюць і гулка грымяць. Вір людскі скрозь заліў паясы тратуараў, блішчаць вокны, ліхтарні ўгары зіхацяць, коні мчацца, трамваі трывожна зьвіняць. і гараць аганьком вочы змучаных твараў. А завернеш ў завулак – ён цесны, крывы; цёмны шыбы глухіх, старасьвецкіх будынкаў; між каменьнямі – мох і сьцяблінкі травы, і на вежы, як круглае вока савы, цыфэрблат – пільны сьведка мінулых учынкаў. Маўчаліва усталі – і сьняць ў небе купалы, брамы, байніцы і шпіцы; грук хады адзінокай здалёку чуваць, часам мерныя ўдары звана задрыжаць і замоўкнуць, памкнуўшы ад старай званіцы. ўспамяні, маё сэрца, даўнейшыя дні. Па загаду бурмістра усе, як належа, зачынілі ўжо вокны; загасілі агні. Варта вулкай прайшла. і ня сьпім мы адны – я ды чорны кажан, што шнуруе ля вежы. У вільні санэт ліхтарняў сьвет у сіняй вышыне.
Вітрынамі зіяючыя крамы, кавярні, мора вывесак, як плямы, анонсы і плакаты на сьцяне.
Кіпіць натоўп на жорсткім вулак дне.
Снуюць хлапцы, суюшчыя рэклямы. Разносчыкі крычаць ля кожнай брамы. Грук, гоман, гул, – усё ракой імкне.
За дахамі места памеркла нябёс пазалота; паветра напоена ціха гусьцеючым мрокам; ўжо відна, як іскры зьлятаюць с трамвайнага дрота, як зоркі гараць і зрываюцца ў небе далёкам. Музыкі стагнаньне ліецца па вулках з бульвара, гараць і агнём машкару к сабе вабяць ліхтарні; ўкруг тоўстага шкла яна ўецца, як лёгкая хмара, а к сьветлу прабіцца ня можа. Срэдзь асеньняй нахмуранай ночы музыка зайграла, агні ў вышыне запалалі, і дыхалі грудзі шырока, сьвяціліся вочы. Мы к сьветлу ўзьляцелі. і шкло ўкруг яго напаткалі. Завіруха у бубны дахаў вецер б’е, грыміць па ім, зьвініць, пяе.
і сьпеў ліецца ўсё мацьней, – гулянку справіў пан падвей. У бубны дахаў вецер б’е.
Грыміць па ім, зьвініць, пяе.
ўскіпела сьнежнае віно, і белай пенай мкне яно. У бубны дахаў вецер б’е, грыміць па ім, зьвініць, пяе.
Па вулках вее дзікі хмель, гудзіць сп’янелая мяцель. Сеў хлопчык з шкляначкай ля вулічнага ганку і выдувае з мыла пузыры. Вясёлкаю гараць яны ў зіяньні ранку, ўзьлятаючы ў паветра да гары. Хаця бы крышку часу адпачыць. Мо на бульвар пайсьці, сесьць на далёкай лаўцы, здрамнуць, газэту сьвежую купіць і прачытаць усё да імені выдаўцы. Дзьве сьмерці учора на мяшчанскай вул. № 17, атруцілася сінільным квасам і. Прычыны самагубства невядомы. Калі патрыцый сьмерць з прыветам спатыкаў, прабіўшы жылы на руках, дрыжэлі сьпевы флейт, дзень ясны дагараў, а праз акно струёю вецер павяваў i. Ты, грозны жэрабій, учора ўзяты зноў; на срога сьціснутых губах ня мгліцца люстра гладзь; застыгла ў жылах кроў; скрозь вее цяжкі дым ад спаленых лістоў i. Каганцу змоўк пясьняр, затаіў свае песьні, ён іх болей ужо не пяе.
Але рвуцца яны, і калісь на прадвесьні лёд халодны ў душы пад напорам іх трэсьне, і струёй лынуць вершы зь яе.
Гэтак часам уходзіць у землю крыніца, дзесь у нэтрах таемна бяжыць, але мусіць урэшце на волю прабіцца, шмат яшчэ па зямлі будзе ліцца - каціцца і радзімаму краю служыць. Як выкляты вогам – столькі ты зносіш нядолі. Над збожжам убогім вецер гуляе на волі. Халоднай ноччу я ў шырокім, цёмным полі каля агнішча лёг і сьціхнуў у паўсьне.
і ўраз зрабілася вясёла неяк мне.
Хай, шэры попел, ты агнішча ўсё сабою ў нядоўгі час здалеў, як рызаю, пакрыць, – я ведаю, што там агонь дрыжыць пад ёю, я ведаю, што там чырвоны жар гарыць. Хай чарада гадзін панурых, нудных, шэрых, як попел, на душу мне клалася ўвесь час, хаваючы сабой агонь гарачы веры, – хай не відаць яго. А ўсё ж ткі ён ня згас. Зразаюць галіны таполі адну за адной. Бяз скаргі яны на зямлю чарадою лажацца, бо сьмерць іх патрэбна, каб дзерава новай вясной магло бы хутчэй разьвівацца. Калі наша родзіна - маць ў змаганьні зь нядоляй патраціць апошнія сілы, – ці хваце нам духу ў час гэты жыцьцё ёй аддаць, бяз скаргі палеч у магілы. Нашых дзедаў душылі абшары лясоў, не давалі ім жыці праўдзівым жыцьцём, і яны тыя пушчы звадзілі агнём, іх кругом падпаліўшы з далёкіх канцоў. і пылалі па нашаму краю лясы, покуль сонца здалела ўсё ў ім асьвяціць; і сьвятлей і прасторней тады стала жыць, а на попеле буйна ўзрасьлі каласы. З гэтых дзедаў суворых прыклад нам бы ўзяць, – не хіліцца зь бяды, не пужацца агня, бо мы толькі тады дачакаемся дня, калі нас не здалее змаганьне зьлякаць. Не блішчыць у час зьмярканьня і ў глыбокай цемні ночы дыямент каштоўны, але белым днём красою нам чаруе, вабіць вочы блеск яго цудоўны. Бо калі на гэты камень упадзець праменьне сонца, ўраз ён блісьне дзіўна і вясёлкавыя іскры рассыпаць пачне бясконца ярка, пераліўна. Так здаецца ў змроку ночы цёмным і народ мой родны, бедны і няшчасны; але, як устане сонца, ўраз прачнецца дух народны і засьвеціць ясна. Напілася сонца са крыніц сьцюдзёных, усьцягнула ў вышу зь іх ваду, як пар; і, ўзьляцеўшы шпарка па праменьнях тонкіх, пар зрабіўся сьлічнай чарадою хмар. ў даль яны памкнулі, і лятуць пад імі нівы ды балоты, поле, бор, лука. Ці ня ты, сястрыца, ці ня ты ліешся, срэбная рака. Загрымелі ў хмарах гулка прывітаньні, і далёка буйны вецер іх разьнёс. Рынуліся хмары да ракі радзімай і зьліліся зь ёю ліўнем кропель - сьлёз. Ой, чаму я стаў паэтам ў нашай беднай старане.
Грудзі ныюць, цела вяне, а спачыць ня можна мне.
Думкі з розуму ліюцца, пачуцьцё з душы бяжыць. Мо за імі кроў палыне і тады ўжо досі жыць. Даўно ўжо целам я хварэю, і хвор душой, – і толькі на цябе надзея, край родны мой. У родным краю ёсьць крыніца жывой вады. Там толькі я змагу пазбыцца сваей нуды. Калі ж у ім умру - загіну, – ня жалюсь я. Ня будзеш цяжкая ты сыну свайму, зямля. Там хоць у гліне, хоць у брудзе, там пад зямлёй, найдуць мае слабыя грудзі сабе спакой. Калі зваліў дужы гэракл у пыл антэя, як вецер валіць поўны колас да ральлі, – ўдыхнула моц у грудзі сына мацер гэя, і вось, цьвярды, як дуб, яшчэ, чым перш, сільнее, ён, напружыўшыся, падняўся ўраз зь зямлі. Паломаны жыцьцём, чакаючы магілы, радзімая зямля, прынікнуў я к табе, і бодрасьць ты ўліла ў слабеючыя жылы, зварушыла маёй душы драмаўшай сілы, і месца ў ёй з тых пор няма ўжо больш жальбе.
Калі ў ракавіну цёмную жамчужніцы упадзе пясчынка хоць адна, – жомчугам патроху робіцца яна. Калі ў дух мой западзе і заварушыцца там кавалак грубага жыцьця, – ў жомчуг зьвернецца ён сілай пачуцьця. Песьняру ведай, брат малады, што ў грудзях у людзей сэрцы цьвёрдыя быццам з каменьня. Разаб’ецца аб іх слабы верш заўсягды, не збудзіўшы сьвятога сумленьня. Трэба з сталі каваць, гартаваць гібкі верш, абрабіць яго трэба зь цярпеньнем. Як ударыш ты ім, – ён, як звон, зазьвініць, брызнуць іскры з халодных каменьнеў. Вы кажаце мне, што душа у паэта, калі спараджае ён дзіўныя вершы, нябесным агнём абагрэта, і ў час той між люду ён – першы. Ах, дзякуй вам, дзякуй на гэтай прамове; душа мая, пэўна, шчасьлівай была бы, калі б я ня ведаў, панове, што пекна сьпяваюць і жабы. Вы, панове, пазіраеце далёка ў блеску сонца зь вялізарных плеч народных, але сьвятло крые шмат чаго ад вока – днём ня бачыце вы зорак пуцяводных. Загляніце жа, будзь ласка, вы у студню. ўжо даўно яна счарнела і згнівае, але дно яе і ў ночы і ў палудню у вадзе люстранай зоры адбівае.
К тым, каго жыцьцё заціснула глыбока ўніз, у норы падзямельныя пад вамі, вы, панове, хоць і бачыце далёка, загляніце ў душы – студні са сьлязамі. Мы доўга плылі ў бурным моры, і ўраз – жаданая земля. Вы пэўны пуць казалі, зоры, зарука ў тым – трэск карабля, што сеў на скалы ў змрочным моры. Прывет, жаданая зямля. і бестрывожна бачаць зоры, як тонуць людзі з карабля. Гучэла завіруха і замяла маей мінуўшчыны сьляды. Плывуць у даль гады, а ўсё ня б’юцца скрыдлы духа. ў душы гарыць агонь нуды – пануры, чорны. Ці мне крыніцай сьлёз сваіх яго заліць і плугам цяжкага мучэньня сэрца ўзрыць. – мо ўзойдуць там надзеі зёрны. Куды ж ісьці і што рабіць. Мне сьнілася ўсё вышэй і вышэй я на гору ўзьбіраўся, падыймаўся да сонца, што дае нам цяпло. Але толькі чым болей да яго набліжаўся, тым усё халадней мне й маркотней было. Заскрыпеў сьнег сыпучы пад маімі нагамі, і марозам калючым твар пякло ўсё крапчэй. і, пануры, стамлёны, ўніз пайшоў я сьнягамі, – сонца там хоць і далей, але грэе цяплей. Шмат у нашым жыцьці ёсьць дарог, а вядуць яны ўсе да магілы. і бязь ясных надзей, без трывог, загубіўшы апошнія сілы, мы сайдзёмся, спаткаемся там і спытаем сябе.
Для чаго мы па далёкіх і розных пуцях адзінока йшлі ў край невядомы. і чаму пасьпяшаліся так, напружаючы ўсе свае сілы, калі ціха паўзушчы чарвяк ўсё ж дагнаў нас ля самай магілы. Пэнтамэтры чыстые сьлёзы з вачэй пакаціліся нізкай парванай, але, упаўшы у пыл, брудам зрабіліся там. Хіліцца к вечару дзень, і даўжэйшымі робяцца цені; з болем пад захад жыцьця ўспомніш пра гэтае ты. Зь нізкага берагу дно акіяна вачам недаступна, – глуха укрыла яго сіняя цемень вады. Але ўзьбярыся ў гару на вяршыну прыбрэжнай страмніны, – кожны каменьчык на дне, пэўна, пабачыш ты стуль. Непагодаю маёвай падаюць вішняў цьвяты, і разносіць іх вецер халодны; сьнегам у чорную гразь падаюць вішняў цьвяты. Плачце, галіны, лісты. Загубілі вятры цьвет ваш родны, – не к чаму болей вам жыць. Пагодзіну un sonnet sans d. Boileau 1 паміж пяскоў эгіпецкай зямлі, над хвалямі сінеючаго ніла, ўжо колькі тысяч год стаіць магіла. ў гаршчку насеньня жменю там знайшлі. Хоць зернейкі засохшымі былі, усё ж такі жыцьцёвая іх сіла збудзілася і буйна ўскаласіла парой вясеньняй збожжа на ральлі. Вось сымбаль твой, забыты краю родны. Зварушаны нарэшце дух народны, я верую, бясплодна не засьне, а ўперад рынецца, маўляў крыніца, каторая магутна, гучна мкне, здалеўшы з глебы на прастор прабіцца. Санэт ne ris point du sonnet, o critique moqueur. beuve 1 на цёмнай гладзі сонных луж балота, за сьнег нябёснай вышыні бялей, закрасавалі чашачкі лілей між пачарнеўшых каранёў чарота. ўкруг плесьня, бруд, – разводзіць гніль сьпякота, а краскі ўсё ж ня робяцца гразьней, хоць там плыве парою сьлізкі зьмей і ржаўчына ляжыць, як пазалота. Цяпер давольна топкае багно. Гніль сотні год зьбіраючы, яно смуроднай жыжкаю узгадавала цьвятоў расістых чыстую красу.
Маліся ж, каб зь літоўнасьці стрымала тут сьмерць сваю нязвонкую касу.
Трыялет красавец юный, триолет. Фофанов 1 як птушка ў гібкіх трасьніках, стралою думка мільганула і ўраз жа зьнікла, патанула, як птушка ў гібкіх трасьніках. Ды ўсё ж душа яе пачула і ўжо пяе ў такіх славах. Трыялет калісь глядзеў на сонца я, мне сонца асьляпіла вочы. Ды што мне цемень вечнай ночы, калісь глядзеў на сонца я. Няхай усе зь мяне рагочуць, адповедзь вось для іх мая. Калісь глядзеў на сонца я, мне сонца асьляпіло вочы. Рандо узор прыгожы пекных зор гарыць у цемні небасхіла; вада балот, стаўкоў, азёр яго ў глыбі сваей адбіла. і гімн сьпявае жабоў хор красе, каторую зьявіла гразь луж; напоўніць мгла прастор, і ўстане зь іх гарашчы міла узор. і сонца дальш клянуць, што скрыла луж зоры днём. і чуе бор, і чуе поле крэхат хілы, ды жаб ня ўчуць вышэй ад гор, там, дзе чыясь рука зрабіла узор. Актава як моцны рэактыў, каторы выклікае між строк ліста, маўляў нябожчыкоў з магіл, рад раньш нявідных слоў, – так цемень залівае зялёны, быццам лёд, халодны небасхіл, і празь імглу яго патроху праступае маленькіх, мілых зор дрыжачы, срэбны пыл. Мацьней, ясьней гарыце і сэрцу аб красе прыроды гаварыце.
ў сьветлым паветры яна пралятае; агнямі малымі робяцца ў ёй на ляту ўсе каменьні каштоўныя. ў небе быццам карона жа між на каленях стаячага нікса і паміж цмока яна, затрымаўшыся, блешча на месцы. Крымскага кажуць людзі, быццам, творачы мужчыну, бог зрасіў вадою высахшую гліну.
Выціснуўшы воду, падмяшаў ён сьлёзы ў нашую прыроду.
Нудзяць нас праз тое цягам смуткі, жалі, і адзін ратунак, каб яны маўчалі. Выплакаць іх шчыра, голасна ці ціха, каб зь сьлязамі разам вылілася ліха. Ох, мне з гэтым лекам ачуняці трудна, сьлёзаў я ня маю, а ў душы так нудна. ўжо яна згарэла, а ня плачуць вочы, ўжо самлела сэрца, сьлёзы ж ліць ня хоча. (3 анёлы выносяць запаленыя свечкі, гучыць музыка, ідуць павольна) чаму паэтэса называе зіму максімавай. 4 кастрычніка 1896 года памірае маці будучага паэта. Хлопчыку было ў гэты час 5 гадоў. З дзяцінства максім быў звязаны з беларускай народнай паэзіяй. У гэтым вялікую ролю адыграла вельмі багатая бібліятэка бацькі пісьменніка. Кнігі ў бібліятэцы сталі той крыніцай, што жывіла ўяўленні максіма пра далёкую радзіму.
і яшчэ характар, пра які бацька сказаў. “у працы быў настойлівы і ўпарты. Захоплены якойсьці мэтай, ён цвёрда і няўхільна імкнуўся да яе здзяйснення…” з той жа ўпартасцю ён адносіўся і да вывучэння беларускай мовы і да напісання вершаў на ёй… першым друкаваным творам 16 - гадовага юнака стала казка “музыка” – твор аб неўміручасці народнага мастацтва, аб вернасці мастака свайму народу.
“ жыў на свеце музыка. Многа хадзіў ён па зямлі ды ўсё граў на скрыпцы. і плакала ў яго руках скрыпка, і такая былы ў яго гранні нуда, што аж за сэрца хапала… плача скрыпка, льюць людзі слёзы, а музыка стаіць і выводзіць яшчэ жаласней, яшчэ нудней. і балела сэрца, і падступалі к вачам слёзы. Так і ўдарыўся б грудзьмі аб зямлю ды ўсё слухаў бы музыку, усё плакаў бы па сваёй долі… прайшло шмат гадоў з таго часу.
Але памяць аб музыку не згінула з ім разам. і з - паміж таго народа, катораму ён калісь граў, выйдуць дзясяткі новых музыкаў і граннем сваім будуць будзіць людзей к свету, к праўдзе, брацтву і свабодзе”. Два месяцы працягвалася знаёмства з радзімай. і малады паэт у сваіх пранікнёных вершах шчыра расказаў пра ўбачанае імнароднае гора. і на паэта найшло паэтычнае азарэнне.
Калі тут, на зямлі беларусі, людзі здольны стварыць такое хараство, то гэта край выдатны, край таленавітых людзей. Перад вачыма стаялі дзівосныя ўзоры, а фантазія малявала вобразы прыгонных прыгажунь – ткачых. і вось ужо, як тая рачная плынь віліі, ля якой у задуменні прыпыніўся паэт; паліліся радкі… васілёк – сімвал роднага краю. Хоць ён у жыце пустазелле, але сялянская рука ніколі яго не вырве.
Нашто каласы, калі няма васількоў. Чалавек зямлі востра адчувае прыгажосць. З васількоў уюць вянкі, сціплая кветка радуе, натхняе на стварэнне прыгожага. Васілёк у полі і зорка ў небе… гэтыя вобразы даюць нам адчуванне красы і радасці. Пад час першага візіту на беларусь паэт упершыню пабываў на беларускім вяселлі. Яго прыемна ўразіла багацце вясельна - абрадавай паэзіі, яе яскравы нацыянальны каларыт. Паэта зачаравалі, захапілі ў палон народныя песні. Яму таксама не былі чужымі гэтыя юначыя жаданні. Найбольшы след у душы максіма, адпаведна і ў паэзіі, пакінула ганна кукуева, якую паэт называў нязменна і толькі аняй. Спачатку яна забрала маці, марыю апанасаўну, за ёю – сястрычку ніначку.
У 19 гадоў памёр брат вадзім. Туберкулёз рана выявіўся і ў максіма. Ён памёр 25 мая 1917 года ў ялце, куды мінскія сябры адправілі яго на лячэнне.
Адзіным суцяшэннем яму ў апошнія дні быў зборнік вершаў “вянок” як сведчанне таго, што жыццё пражыта не дарэмна. Агінскага “развітанне з радзімай” і на фоне мелодыі гучаць словы. Засталіся рукапісы яго твораў з папраўкамі, дапрацоўкамі. Паэт рыхтаваў да выдання яшчэ тры зборнікі. «узяў я карандаш, палавіну вершаў выкасаваў зусім, другую палавіну паспрабую абгладзіць. А кожнай хвілінай свайго такога кароткага і такога яркага жыцця пакінуў нам нямы папрок і дакор, што не спраўдзілі яго надзей. Некаторыя з нас, жывучы на зямлі сваіх продкаў, так і не змаглі авалодаць іх мовай. Бацька паэта адам ягоравіч, пісьменнік, вучоны, ва ўспамінах пра сына пісаў, што ў сям і нават размаўлялі па - руску, але звычаі, захапленні ў аснове сваёй былі беларускія. Казкі і песні бацькоўскага краю, трапныя народныя прыказкі і прымаўкі жывілі паэтычную душу максіма і настолькі захапілі яго, што ў гады вучобы ў яраслаўскім юрыдычным ліцэі ён арганізоўвае і вядзе сярод ліцэістаў гурток вывучэння беларускага фальклору.
Беларускую мову ён вывучыў самастойна, яшчэ калі вучыўся ў ніжагародскай мужчынскай гімназіі. Асабліва цікавіўся гісторыяй і этнаграфіяй беларусі, а пад уздзеяннем твораў янкі купалы, янкі лучыны, якуба коласа, цёткі, францішка багушэвіча, вінцэнта дуніна - марцінкевіча і сам пачынае пісаць на роднай мове.
Эвалюцыя ўсведамлення паэтам духоўнасці дасягае свайго афарыстычнага выяўлення ў словах. «нашто каласы, калі няма васількоў. Але галоўнае — гэта стварэнне мнагазначнасці, вобразнасці і напаўненне яе філасофскім зместам. Модным было перакананне м. «і хадзіў ён (бог) па ўсяму нашаму краю. і па міншчыне, і па віцебшчыне, і па магілёўшчыне, і па задзвінскай зямлі. Вялікую надзею ў фарміраванні духоўнасці народа м. Нават сімвалічна, што самы першы яго твор — пра ролю музыкі і сілу яго дару.
Верш «бывае, вада перапоўніць. Верш здзіўляе і захапляе як факт мастацтва. У ім выявілася адметнасць стылю паэта м. Асацыятыўнасць, схільнасць да філасофскіх абагульненняў праз вобразы і біблейскія рэмінісцэнцыі. Прыгадаем біблейскую прытчу пра ахвяраванні на храм багацеем і няшчаснай удавой. Павучаючы сваіх вучняў, ісус хрыстос даводзіў, што намнога большым было ахвяраванне ўдавы, бо яна аддала апошняе, што мела, а багацей — лішняе з таго, што меў. Пасля заканчэння яраслаўскага юрыдычнага ліцэя, стоячы на ростанях, выбірае для сябе шлях не чыноўніка, а слугі народа. Яшчэ ў выніку першай паездкі паэта на радзіму ў 1911 г. Асананс і алітэрацыю паэт лічыў найбольш тонкімі сродкамі паэтычнага ўз дзеяння. Хораша выяўляецца ў паэтычных радках звонкае і плаўнае гучанне беларускага слова, таму так добра кладуцца вершы паэта на музыку.
Верай у свой народ, яго лепшую долю прасякнуты вершы «беларусь, твой народ дачакаецца. Кампазіцыя санета «паміж пяскоў егіпецкай зямлі. Мы ведаем, што ў гэтых вершах і трагедыя самога паэта, што гэта яго ўласны помнік свайму трагічнаму і адначасова шчасліваму каханню. Выключна ўсе вершы паэта глыбока філасофскія па сіле абагульнення і мастацкасці выяўлення думак. Усведамленнем таго, што ў часы катаклізмаў, войнаў, эпідэмій, стыхійных бедстваў гінуць (і ў тым найпершая трагедыя народаў) самыя лепшыя, самыя гордыя, самыя таленавітыя, самыя любімыя — вынішчаецца генафонд нацыі. Вынішчаецца яшчэ і таму, што самыя дужыя першымі прымаюць на сябе ўдар, устаюць, як вобразна сказаў у.
Выяўленню філасофскай думкі верша спрыяе зноў жа біблейская рэмінісцэнцыя на ўзроўні сюжэта пра сусветны патоп і ноеў каўчэг, а таксама кампазіцыйна выдзеленая паэтам выснова. Так, «не вынеслі жылы напругі. і ён вернецца да нас не толькі ў выдатным помніку с. Вакара непадалёку ад дома, дзе нарадзіўся паэт. Калі заслужым, ён вернецца ў нашы душы.
Коментарі
Дописати коментар